Doğu Türkistan üzerine.

Doğu Türkistan'da Çin'e karşı Uygur Türklerinin bağımsızlık hareketi olan "Kumul İsyanı" 1931'de başlamış, kendilerine göre çok daha kalabalık bir düşmanla mücadele eden Uygur Türklerinin bu isyanı 1933'te başarıya ulaşarak Şarki Türkistan İslam Cumhuriyeti'nin kurulması ile sonuçlanmıştı. Devlet başkanı Hoca Niyaz Hacı, başbakan ise Sabit Damolla olmuştu.

Sovyetler, başlarda Çin ile olan rekabeti nedeniyle isyana destek verse de sınırları içerisinde yaşayan Türk ve Müslüman halklara örnek olacağı düşüncesiyle yanı başında bağımsız bir Türk devleti olmasını tehlikeli gördü. Bu nedenle yeni kurulan devletin yıkılması için Çin'e destek vermeye başladı.

Yeni kurulan devlet Türkiye, Hindistan, Afganistan ve İngiltere'den yardım istedi. Ne var ki iyi dilekler dışında bir yardım elde edemedi. İngiltere de Hindistan'daki Müslümanlar nedeniyle Sovyetler gibi düşünüyordu.

Şarki Türkistan İslam Cumhuriyeti'nin ömrü yalnızca 1 sene sürdü. Hiçbir yerden yardım alamayan devlet, Rusya ve Çin ittifakıyla 1934'te yıkıldı.

Devlet başkanı Niyaz Hacı, Urumçi'deki Çin ordusu komutanı Sheng Shicai hükümetinde göstermelik olarak başkan yardımcısı yapılsa da daha sonra tutuklanıp idam edildi. Başbakan Sabit Damolla ise hapishanede hayatını kaybetti.

Resim: 1933'te çekilen bu fotoğrafta Şarki Türkistan İslam Cumhuriyeti yönetici kadrosu, devlet arması önünde poz veriyor. Sağdan 3. kişi başbakan Sabit Damolla. Çevresindekiler ise diğer bakanlar. Önünde poz verdikleri devlet arması hilal ve üç yıldızın ortasındaki Osmanlı tuğrasından oluşuyordu. Armanın çevresinde Kuran'dan ayetler, "Yaşasın Türkistan Azadlığı, Kutluk Bulsun İslam Hakimiyeti" sözü ve devletin 4 esası olan "İslamiyet", "Azadiyet" (bağımsızlık), "Adalet" ve "Uhuvvet" (kardeşlik) yazıları bulunuyordu.

Kısaca kurulan bu devlet Çin tarafından işgal edildi. Dibine kadarda sömürülüyor. Her zaman yazarım. Artık günümüz dünyasında üçüncü sınıf kültür üstündeki halkların yaşama şansı yoktur. Devlet olsalarda. Kursalarda. 

Kaynak: islamansiklopedisi.org.tr
Gökbayrak Dergisi, Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti Devlet Arması.